સમલૈગિંક લગ્નને કાનૂની માન્યતા આપવાની માંગ પર, CJI ચંદ્રદુડે આજે કહ્યું હતું કે સમલૈગિંક લગ્નને મૂળભૂત આધાર તરીકે સ્વીકારી શકાય નહીં, પરંતુ સ્ત્રી-પુરુષ ટ્રાન્સજેન્ડરને એકબીજા સાથે લગ્ન કરવાનો અધિકાર છે. તેમણે કહ્યું કે જો આને મંજૂરી આપવામાં નહીં આવે તો તે ટ્રાન્સજેન્ડર એક્ટનું ઉલ્લંઘન હશે. સમલૈંગિક લગ્નને કાનૂની માન્યતા આપવાની વિનંતી કરતી અરજીઓ પર સુપ્રીમ કોર્ટે પોતાનો ચુકાદો આપ્યો છે. CJI DY ચંદ્રચુડે પોતાનો ચુકાદો આપતાં ગે લગ્નને માન્યતા આપવાનો ઈન્કાર કરી દીધો છે. CJIએ કહ્યું કે આ સંસદના અધિકારક્ષેત્રનો મામલો છે. જોકે, મુખ્ય ન્યાયાધીશે ગે યુગલોને બાળક દત્તક લેવાનો અધિકાર આપ્યો છે. CJIએ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોને સમલૈંગિક યુગલો માટે યોગ્ય પગલાં લેવાનો આદેશ આપ્યો છે.
સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે કેન્દ્ર સરકાર, રાજ્ય સરકાર અને કેન્દ્ર શાસિત પ્રદેશો સમલૈંગિક સમુદાયના સંઘમાં પ્રવેશવાના અધિકાર સાથે ભેદભાવ કરશે નહીં. CJIએ કહ્યું કે આ કોર્ટ કાયદો બનાવી શકતી નથી, તે માત્ર તેનું અર્થઘટન અને અમલ કરી શકે છે. સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટની જોગવાઈઓમાં ફેરફારની જરૂર છે કે કેમ તે નક્કી કરવાનું કામ સંસદનું છે.
સર્વોચ્ચ અદાલતે કહ્યું, “કાયદા હેઠળ માન્યતા પ્રાપ્ત હોય ત્યાં સિવાય લગ્નનો કોઈ અવિભાજ્ય અધિકાર નથી. નાગરિક સંઘને કાનૂની દરજ્જો આપવો એ અધિનિયમિત કાયદા દ્વારા જ થઈ શકે છે. સમલિંગી સંબંધોમાં ટ્રાન્સસેક્સ્યુઅલ વ્યક્તિઓને લગ્ન કરવાની મંજૂરી છે. કરવાનો અધિકાર.” આ કેસમાં ચાર અલગ-અલગ નિર્ણયો આવ્યા છે.
ભારતના મુખ્ય ન્યાયાધીશ (CJI) DY ચંદ્રચુડની આગેવાની હેઠળની પાંચ જજોની બંધારણીય બેન્ચે 10 દિવસની સુનાવણી બાદ 11 મેના રોજ અરજીઓ પર પોતાનો ચુકાદો અનામત રાખ્યો હતો. બેન્ચના અન્ય સભ્યોમાં જસ્ટિસ સંજય કિશન કૌલ, જસ્ટિસ એસ રવિન્દ્ર ભટ, જસ્ટિસ હિમા કોહલી અને જસ્ટિસ પીએસ નરસિમ્હાનો સમાવેશ થાય છે.
CJIની મુખ્ય ટિપ્પણી
CJIએ કેન્દ્ર અને રાજ્ય સરકારોને એ સુનિશ્ચિત કરવા નિર્દેશ આપ્યો કે ગે સમુદાય માટે સામાન અને સેવાઓની ઍક્સેસમાં કોઈ ભેદભાવ ન થાય અને સરકારને ગે અધિકારો વિશે જનતાને સંવેદનશીલ બનાવવાનો નિર્દેશ આપ્યો. મુખ્ય ન્યાયાધીશે એમ પણ કહ્યું કે સરકાર ગે સમુદાય માટે એક હોટલાઈન બનાવશે. તે હિંસાનો સામનો કરી રહેલા સમલૈંગિક યુગલો માટે એક સુરક્ષિત ઘર ‘ગરિમા ગૃહ’ પણ બનાવશે અને સુનિશ્ચિત કરશે કે આંતરલિંગી બાળકોને ઓપરેશન કરાવવાની ફરજ પાડવામાં ન આવે.
CJI ચંદ્રચુડે કહ્યું, “કેન્દ્ર સરકાર સમલૈંગિક યુનિયનોમાં વ્યક્તિઓના અધિકારો અને હક્કો અંગે નિર્ણય લેવા માટે એક સમિતિની રચના કરશે. આ સમિતિ સમલૈંગિક યુગલોને રાશન કાર્ડમાં ‘પરિવાર’ તરીકે સામેલ કરવા પર પણ વિચાર કરશે. લૈંગિક યુગલો સંયુક્ત બેંક ખાતા ખોલવા વગેરે. “તે પેન્શન, ગ્રેચ્યુઇટી વગેરેના સંદર્ભમાં આપવામાં આવતા અધિકારો પર વિચારણા કરશે જેથી તે માટે નોંધણી કરી શકાય. સમિતિના અહેવાલને કેન્દ્રના સ્તરે ધ્યાનમાં લેવામાં આવશે. સરકાર.”
CJIએ કેન્દ્ર સરકાર અને રાજ્ય સરકારોને સુનિશ્ચિત કરવાનો નિર્દેશ આપ્યો કે સમલૈંગિક લોકો સાથે તેમના જાતીય અભિગમના આધારે ભેદભાવ ન થાય. સીજેઆઈએ કહ્યું કે યુનિયનમાં પ્રવેશવાના અધિકારને જાતીય અભિગમના આધારે પ્રતિબંધિત કરી શકાય નહીં. વિજાતીય સંબંધોમાં ટ્રાન્સજેન્ડર વ્યક્તિઓને વ્યક્તિગત કાયદાઓ સહિત હાલના કાયદાઓ હેઠળ લગ્ન કરવાનો અધિકાર છે. અપરિણીત યુગલો, જેમાં ગે યુગલોનો સમાવેશ થાય છે, તેઓ સંયુક્ત રીતે બાળકને દત્તક લઈ શકે છે.
CJI DY ચંદ્રચુડે કહ્યું કે સમલૈંગિકતા માત્ર શહેરો સુધી મર્યાદિત નથી. વાસ્તવમાં ગામડામાં ખેતીમાં કામ કરતી મહિલા પણ લેસ્બિયન હોઈ શકે છે. બેન્ચે કહ્યું કે લગ્નની સંસ્થા સ્થિર અને અપરિવર્તનશીલ છે તેવું કહેવું યોગ્ય નથી. કાયદા દ્વારા લગ્ન પ્રણાલીમાં ફેરફાર કરવામાં આવ્યો છે. ચીફ જસ્ટિસે કહ્યું કે, ગે કપલ્સને પણ સામાન્ય લોકોની જેમ તેમના અધિકાર મળવા જોઈએ. સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે સમલૈંગિક યુગલોને લગ્ન કરવાનો અધિકાર છે. ગે યુગલોને પણ બાળક દત્તક લેવાનો અધિકાર છે.
પિટિશનનો વિરોધ કરનારાઓએ દલીલ કરી હતી કે ગે યુગલો વધુ સારા માતા-પિતા બની શકતા નથી. તેના પર CJIએ કહ્યું કે ગે કપલ્સ સારા પેરેન્ટ્સ ન બની શકે તે દલીલ સાચી નથી. સામાન્ય યુગલો વધુ સારા માતાપિતા હોય છે તે સાબિત કરવા માટે કોઈ અભ્યાસ નથી. જો કે, સુપ્રીમ કોર્ટે કહ્યું કે સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટમાં ફેરફાર કરવાનો અધિકાર માત્ર સંસદને જ છે. અદાલતે સંસદના અધિકારક્ષેત્રમાં હસ્તક્ષેપ કરવામાં સાવચેત રહેવું જોઈએ.
કેન્દ્રીય તર્ક
સુનાવણી દરમિયાન, કેન્દ્રએ સર્વોચ્ચ અદાલતને કહ્યું હતું કે સમલૈંગિક લગ્નને કાનૂની માન્યતાની માંગ કરતી અરજીઓ પર તેના દ્વારા કરવામાં આવેલી કોઈપણ બંધારણીય ઘોષણા યોગ્ય કાર્યવાહી હોઈ શકે નહીં. કારણ કે કોર્ટ તેના પરિણામોની અપેક્ષા, કલ્પના, સમજવા અને તેનો સામનો કરી શકશે નહીં.
કેન્દ્રએ કોર્ટને એમ પણ કહ્યું હતું કે તેને સમલૈંગિક લગ્નના મુદ્દે 7 રાજ્યો તરફથી જવાબો મળ્યા છે. રાજસ્થાન, આંધ્રપ્રદેશ અને આસામની સરકારોએ સમલૈંગિક લગ્નને કાયદેસર બનાવવાની અરજીકર્તાઓની વિનંતીનો વિરોધ કર્યો છે. સુપ્રીમ કોર્ટે 18 એપ્રિલે આ કેસની સુનાવણી શરૂ કરી હતી. અરજીઓમાં લગ્નની કાનૂની અને સામાજિક સ્થિતિ સાથેના તેમના સંબંધોને માન્યતા આપવાની માંગ કરવામાં આવી હતી.
કેન્દ્રએ શા માટે કર્યો વિરોધ?
કેન્દ્ર સરકારે અરજીનો વિરોધ કર્યો હતો. કેન્દ્રએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે સમલૈંગિક લગ્ન સામાજિક નૈતિકતા અને ભારતીય નૈતિકતા સાથે સુસંગત નથી. કેન્દ્રએ ભારપૂર્વક જણાવ્યું હતું કે અરજદારો દેશના કાયદા હેઠળ સમલૈંગિક લગ્નને માન્યતા આપવાના મૂળભૂત અધિકારનો દાવો કરી શકતા નથી. એફિડેવિટ જણાવે છે કે સામાજિક નૈતિકતાની વિચારણા વિધાનસભાની માન્યતાને ધ્યાનમાં લેવા માટે સુસંગત છે.
હિંદુ મેરેજ એક્ટ, ફોરેન મેરેજ એક્ટ અને સ્પેશિયલ મેરેજ એક્ટની કેટલીક જોગવાઈઓ અને અન્ય લગ્ન કાયદાઓને ગેરબંધારણીય તરીકે પડકારતી અરજીઓ પર કેન્દ્રનો આ જવાબ આવ્યો છે કારણ કે તેઓ સમલિંગી યુગલોને લગ્ન કરવાથી વંચિત રાખે છે.
એફિડેવિટમાં કેન્દ્રએ કહ્યું હતું કે લગ્નનો ખ્યાલ જ અનિવાર્યપણે બે વિજાતીય વ્યક્તિઓ વચ્ચેના સંબંધને સૂચિત કરે છે. આ વ્યાખ્યા સામાજિક, સાંસ્કૃતિક અને કાયદાકીય રીતે લગ્નના વિચાર અને ખ્યાલને સમાવે છે. તેને ન્યાયિક અર્થઘટન દ્વારા પાતળું ન કરવું જોઈએ.
